Otwarty Dostęp
Otwarty Dostęp (Open Access) to swobodny dostęp do publikacji naukowych dostępnych w Internecie bez barier finansowych i ograniczeń technicznych. Publikacje uznane za otwarcie dostępne mogą być przez każdego czytane, pobierane, kopiowane, rozpowszechniane, drukowane, czy przeszukiwane, można zamieszczać odnośniki do pełnych wersji tekstów oraz używać w dowolnym innym, zgodnym z prawem celu. Autorzy publikacji zachowują prawo do uznania autorstwa i właściwego cytowania.
Ruch Otwartego Dostępu (Open Access Movement) to społeczna inicjatywa skupiająca naukowców i bibliotekarzy działających na rzecz darmowego dostępu do cyfrowych publikacji naukowych za pośrednictwem Internetu, mająca na celu ograniczenie tzw. podwójnego finansowania (badania naukowe prowadzone są zwykle ze środków publicznych, po czym z tych samych źródeł opłacany jest dostęp do wyników tych badań w formie publikacji), a także usprawnienie obiegu informacji w nauce i zwiększenie zasięgu oddziaływania publikacji.
Podział ze względu na prawa autorskie
Ze względu na prawo autorskie i ponowne wykorzystanie tekstu, możemy podzielić otwarty dostęp na:
- "Otwarty dostęp gratis" ("Gratis Open Access") polega na udostępnieniu pracy za darmo zgodnie z przepisami o dozwolonym użytku (np. można utwór cytować, ale nie można tworzyć i rozpowszechniać utworów zależnych). "Otwarty dostęp gratis" jest realizowany poprzez umieszczenie utworu w pełnym tekście na stronie internetowej (np. strona czasopisma naukowego, repozytorium naukowe). Informacje o otwartych repozytoriach można znaleźć w serwisach "Directory of Open Access Repositories" (OpenDOAR) oraz "Registry of Open Access Repositorie" (ROAR).
- "Otwarty dostęp Libre" ("Libre Open Access") stanowi darmowy dostęp do treści z prawami do ich ponownego wykorzystania. Funkcjonuje dzięki wykorzystaniu licencji "Creative Commons" (CC), np. można utwór cytować oraz tworzyć i rozpowszechniać utwory zależne, jeśli jest to zgodne z użytą licencją CC. Aby zrealizować założenia "Otwartego dostępu Libre", należy wskazać jedną z dwóch wolnych licencji CC: licencję CC-BY albo CC-BY-SA (pozostałe licencje CC nie są wolne, zapewniają jedynie otwarty dostęp gratis).
Podział ze względu na sposób udostępniania
Ze względu na sposób udostępniania publikacji wyróżniamy dwie drogi otwartego dostępu:
- "Droga zielona" - pozwala autorom prac na udostępnianie w ogólnodostępnych repozytoriach instytucjonalnych lub dziedzinowych. Autorzy mogą udostępniać zarówno postprinty (teksty zrecenzowane), jak i preprinty (teksty przed recenzją) oraz wersje finalne opublikowane w czasopiśmie (za zgodą wydawcy). W repozytoriach stosowana jest licencja niewyłączna lub licencje "Creative Commons". Licencja niewyłączna daje autorowi swobodę, gdy chce on przekazać swoją pracę innemu podmiotowi. Ideą licencji "Creative Commons" jest zastrzeganie tylko niektórych praw i przez to umożliwienie autorowi bardziej elastycznego zakresu ochrony dzieła.
- "Złota droga" - polega na publikowaniu w recenzowanych czasopismach wydawanych zgodnie z wymaganiami otwartego dostępu. Niektóre czasopisma stosują hybrydowy model, w którym pojedyncze artykuły, których autorzy wniosą opłatę, zostają opublikowane w otwartym dostępie. Portale "SHERPA/RoMEO" oraz "Directory of Open Access Journals" umożliwiają zapoznanie się z polityką wydawców konkretnych tytułów czasopism w zakresie praw autorskich.
Zachęcamy do zapoznania się z zaletami udziału w ruchu Open Access: